Denetimli serbestlik esasında alternatif ceza ve infaz sistemidir. Denetimli serbestlik ile şüpheli, sanık yahut hükümlünün toplum içinde denetimi ve takibi yapılarak topluma kazandırılması ve iyileştirilmesi adına gereksinim duyulan kaynak, hizmet ve programlar sağlanır. Denetimli serbestlik kurumu, hukuk sisteminde köklü bir reform getirmiştir. Denetimli serbestlik sayesinde; etkin ceza adalet, caydırıcı ceza infaz ve ideal çocuk adalet sistemi sağlamıştır.

Denetimli serbestlik kurumunun hukuk sisteminde uygulanmadığı dönemlerde, koşullu salıverilen ya da cezası ertelenen hükümlülerin faaliyetleri, icra ettikleri işler, takibi, nerede ve nasıl yaşadıkları ve suç işleme potansiyelleri gibi hususlar hakkında bilgi edinilememekte idi. Fakat, denetimli serbestlik sisteminin hayata geçirilmesi ile beraber hâkim; hükümlünün tekrar suç işleme potansiyeli ve topluma karşı tehlikelilik halini değerlendirebilmekte, koşullu salıverilen ya da cezası ertelenen hükümlüye rehber atayabilmektedir.

Denetimli serbestlik kurumunun sağladığı bu imkanlar sayesinde hükümlüler, kendilerine tanınan denetim süresi zarfında takip edilebilmekte, gereksinim duydukları durumda öfke kontrol, madde bağımlılığı gibi programlara iştirak ederek suça zemin hazırlayan sebepleri izale edebilmekteler. Toplum esaslı bir uygulama olan denetimli serbestlik; kişilerin toplum içinde takip edilmesi, iyileştirilmesi, psikolojik ve sosyal problemlerin çözüme kavuşturulması, toplumla bütünleşerek sağlıklı bir sosyal yaşam sürebilmesi adına gereken yönlendirme ve yardım hizmetlerini kapsar.

Hukukun suç olarak düzenlediği ve ceza yaptırımı öngördüğü fiilleri işleyen kişinin tutuklanması veya ilgili mahkeme tarafından mahkûmiyet kararı verilmesi neticesinde cezasını cezaevin infaz etmek yerine toplum içinde denetim ve gözetim altında tamamlanması, denetimli serbestlik sistemini ifade eder. Bu halde, ceza hukuku açısından seçenek infaz sistemi olan denetimli serbestlik; şüpheli, sanık yahut hükümlüler adına hapis cezasına alternatif teşkil eder. Ancak serbest bırakılan kişiye belirli yükümlülükler getirilir.

Denetimli Serbestlik Hizmetine Hâkim İlkeler

Denetimli serbestlik, ıslak ve topluma yeniden kazandırılması esasına dayanan alternatif ceza infaz sistemidir. Denetimli serbestlik hizmetine hâkim olan belirli ilkeler mevcuttur. Bu ilkeler şu şekilde sıralanır:

  • İnsan Onuruna Saygı ve Dürüstlük

Denetimli serbestlik hizmetlerinin uygulanmasında görevli bulunan kişiler; insan haklarına saygı, dürüstlük ve kararlılık kapsamında hareket eder; görevlerini ifa ederken onur kırıcı, küçük düşürücü ya da aşağılayıcı tavır ve davranışlarda bulunamaz.

  • Gizlilik

Denetimli serbestlik hizmetlerinin uygulanmasında görevli olanların görevleri nedeniyle öğrendikleri bilgileri ya da düzenlediği raporları gizlilik ile korumak mecburiyetindedir. Suçtan zarar gören, şüpheli, sanık, hükümlü veya bunların aile hakkında vakıf olduğu bilgileri, yasanın zorunlu kıldığı durumlar istisna olmak kaydıyla kurum ve kişilerle paylaşamaz.

  • Tarafsızlık

Denetimli serbestlik hizmetlerinin uygulanmasında vazife sahibi olan kişiler; vazifelerine ilişkin belgeleri inceleyebilir, fakat buradan edindiği bilgilerle alakalı olarak soruşturmanın gizliliği ilkesine uymak, tarafsızlığına gölge düşürecek davranış ve ilişkilerden kaçınmak ve dava taraflarına eşit mesafede bulunmakla yükümlüdür.

  • Çocuğun Yüksek Yararı

Denetimli serbestlik ve yardım hizmetlerinin uygulanmasında, kişinin yaşına göre farklı işlemler yapılır. Bu doğrultuda; yetişkin ve çocuklar hakkında yürütülecek işlemler ayrı ayrı yapılır ve çocukların yüksek yararının korunması esastır.

Denetimli Serbestlik Kurumu ile İlgili Bilinmesi Elzem Hususlar

Denetimli serbestlik kurumundan faydalanmak adına belirli koşulların sağlanıyor olması şarttır. Bu bakımdan, denetimli serbestlikten yararlanmak için öngörülen koşulları sağlamayan hükümlülerin denetimli serbestlikten faydalanabilmesi mümkün değildir. Bununla birlikte, serbestlik kapsamında geçirilen zaman zarfında belirli kurallara tabi olunması, bu kurallara muhalefet edilmemesi gerekir. Aksi halde, hakkında serbestlik uygulanan kişinin denetimli serbestliğine son verilir.

  • İyi Halli Olmak

5275 sayılı Kanun md.105/A hükmü uyarınca, serbestlik kurumundan faydalanacak kişilerin iyi halli olmaları şarttır. Kişi, hakkında hükmolunan cezasını ceza infaz kurumunda infaz ederken, ceza infaz kurumu yönetimi nazarında müspet bir izlenim bırakmalı ve kurum yönetimi tarafından hazırlanacak raporda iyi halli olarak değerlendirilmelidir. Bu doğrultuda, disiplin cezasına çarptırılmamış hükümlülerin denetimli serbestlik kurumundan istifade edebilmesi mümkündür. Ceza infaz kurumu müdürlüğünce düzenlenen raporun haksız olduğunu düşünen hükümlü, infaz hakimliğine dilekçe vermek suretiyle işbu rapora itiraz edebilir.

  • Denetimli Serbestlik Dilekçesi

Denetimli serbestlik sisteminden faydalanmak isteyenin bu hususta başvuruda bulunması gerekir. Başvuru, infaz hakimliğine ibraz edilecek bir dilekçe ile gerçekleştirilir. Başvuru, bizzat hükümlü ya da hükümlü adına hükümlünün temsilcisi tarafından yapılabilir. İnfaz hakimliğine yapılan başvuru neticesinde, başvuru sahibi hakkında değerlendirme yapmak suretiyle karar verilir. Dilekçede, denetimli serbestlikten yararlanılmak istendiğinin ve aranan şartların karşılandığının net, muayyen ve muğlaklıktan uzak bir biçimde ifade edilmesi önemlidir.

  • Çocuklarda Denetimli Serbestlik

Denetimli serbestlik için aranan şartlar, serbestlikten yararlanmak isteyenin çocuk olması halinde birtakım farklılıklar gösterir. Çocuk hükümlünün çocuk eğitim evinde bulunması ve şartlı salıverilmesine 1 yıl (Suç, 30.3.2020’den önce işlenmiş ise 3 yıl) ya da daha az bir zaman kalmış olmalıdır. Hukuk, 18 yaşından küçük kişileri “çocuk” kabul eder.

  • Adli Para Cezasında Denetimli Serbestlik

5275 sayılı Kanun md.106 ile adli para cezasının infazı düzenlenmiştir. İşbu hüküm gereğince, hükümlü hakkında hükmolunan adli para cezasının vaktinde infaz edilememesi halinde, cezanın ödenmemiş kısmının hapis cezasına çevrilmesi ve hükümlünün kamu yararı sağlayan bir işte çalıştırılması gerekir. Kamuya yararlı bir işte 2 saat çalışılması ise 1 güne tekabül eder.

  • Denetimli Serbestlikte Elektronik Kelepçe

Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği, hükümlünün işlediği suçun vasfı ve hükümlünün durumunun değerlendirilmesi neticesinde uygun bulunması halinde hükümlüye elektronik kelepçe takılabileceğini düzenlemiştir.

  • Denetimli Serbestlik Kurumunda Uygulanan Program ve Tedbirler

Hükümlü, denetimli serbestlikten yararlanarak, hakkında hükmedilen cezasını ceza infaz kurumunda değil toplum içerisinde infaz eder. Serbestlik kurumu ile bu hürriyet sağlansa dahi kişi tam anlamıyla hür değildir. Kişi, bu süre zarfında belirli yükümlülükleri ifa etmelidir. Söz konusu kurumun düzenleme altına alındığı 5275 sayılı Kanun md.105/a hükmü gereğince hükümlü, kendisine tanınan denetim süresi zarfında;

  • Kamuya yarar sağlayan bir işte ücretsiz çalıştırılmasına,
  • Belirli yer ya da bölgelere gitmemesine,
  • Bir bölge ya da konutta denetim ve gözetim altında bulundurulmasına,
  • Belirli programlara iştirakine,

Karar verilebilir. Denetimli Serbestlik Müdürlü, hükümlünün bir programa katılması gerekli ise bu programları belirler.

Denetimli Serbestlik Kurallarının İhlali

Hakkında denetimli serbestlik kararı verilen şüpheli, tutuklu yahut bükümlün tedbir süresi zarfında, 5275 sayılı Kanunun ilgili hükümleri uyarınca belirli kurallara tabidir. Söz konusu kuralların ihlali halinde, hakkında serbestlik kurumu işletilen kişinin bu durumuna son verilerek ceza infaz kurumuna irsal edilmesine karar verilir.

Denetimli serbestlikten yararlanan kişi, ceza infaz kurumundan çıkış yaptıktan sonra, serbestlik talebinde belirtmiş olduğu denetimli serbestlik müdürlüğüne 5 gün süre ile başvurmalıdır. Başvuru yapılmadığı takdirde infaz hakimliği, kişinin açık ceza infaz kurumuna tekrar gönderilmesine ve koşullu salıverilme süresine kadar cezasını cezaevinde infaz etmesi kararını verir.

Hükümlüye uygun bir biçimde belirlenen programlarda, kişinin tabi olması gereken yükümlülüklerine muvafık davranmaması halinde yine infaz hakimliği kararı ile açık ceza infaz kurumuna sevk edilir. Bunun yanı sıra, serbestlik talebi yerinde bulunan ve bu kapsamda denetim programına başlayan hükümlü, mevcut durumundan vazgeçtiği takdirde yine aynı şekilde açık cezaevine gönderilir.